Un novo verán anómalo deixa polo menos 1.800 mortes por calor extrema

Sen chegar á mortaldade "tan brutal" do 2022, a calor extrema deste novo verán anómalo causou máis de 1.800 defuncións, aínda que algunhas estimacións case duplican esa cifra. "O impacto da calor non é só un golpe de calor, que son os menos. A calor en si é unha causa de estrés para o corpo".

Dominic Royé, xefe de Ciencia de Datos da Fundación para a Investigación de Clima (FIC), é un dos autores da aplicación Mortalidade Atribuíble no Verán por Calor en España (MACE), que acaba de lanzar con Aurelio Tobías, do Centro Superior de Investigacións Científicas (CSIC) e Carmen Íñiguez, da Universidade de Valencia.

O Sistema de Monitorización da Mortaldade Diaria (MoMo) do Instituto de Saúde Carlos III cuantifica 95.904 defuncións desde o 1 de xuño, das que 1.834 se poden atribuír ás altas temperaturas.

Os datos reflicten o máximo o pasado 12 de agosto, con 79 falecementos; os últimos dispoñibles son do día 22, cando as mortes atribuíbles á calor foron 68, pero hai que ter en conta que van con certo atraso e actualízanse continuamente.

O punto de inflexión: 26,9 graos

MACE nútrese dos datos de mortes observadas do MoMo e das temperatura media de España calculada pola Aemet; con eles, estima que desde o 1 de xuño e ata o 22 de agosto producíronse 8.821 mortes atribuíbles á calor.

Delas, 3.034 producíronse nos días de calor extrema, do que ata o de agora se contabilizaron 15.

Por meses, agosto acapara 10 deses días e 1.883 defuncións, fronte ás 1.151 de xullo, cando se rexistraron 5 días de temperaturas excesivas. En xuño non houbo ningún dos dous.

Hai un punto a partir da cal a curva da mortaldade se dispara: os 26,9 ºC, explica Royé. A temperatura media este verán foi de 24,5º, aínda que en agosto é de momento de 26,2º e en xullo foi de 25,3º.

Volve así tratarse dun verán "extremo", que agora atravesa unha cuarta vaga de calor demasiado tardía para o que é habitual, pero non será "tan brutal" como o foi 2022, cando se sucederon 28 días de calor extrema e 8.815 mortes por esta causa.

De feito, con datos xa oficiais do INE, a mortaldade disparouse un 20 % entre os meses de maio e agosto de 2022 e as defuncións por golpe de calor e deshidratación duplicáronse respecto a tres anos antes.

O exceso de calor nocturna aumenta a mortaldade

Royé lembra neste punto que os golpes de calor apenas representan entre o 2 e o 3 % das causas de morte imputables ás altas temperaturas, que o que fan sobre todo é agravar patoloxías previas, sobre todo cardiovasculares e respiratorias.

A calor somete ao corpo a un estrés térmico que se agrava de noite, de modo que o exceso de temperatura nocturno aumenta o risco de mortalidade; así o puxo de manifesto un estudo de 2021 sobre os "Efectos das noites calorosas na mortalidade no sur de Europa", do que este climatólogo é coautor.

De acordo co artigo, a mortaldade diaria está asociada con temperaturas que superan os 20ºC de noite, independentemente das diúrnas.

Co problema engadido, avisa, de que o cambio climático está a traer consigo un aumento das máximas, pero sobre todo das mínimas.

O sono perdido é irrecuperable

Se a calor extrema ten consecuencias para a saúde, durmir mal tamén, de modo que as noites tropicais ou tórridas supoñen un dobre risco, apunta Ana Teijeira, neurofisióloga da Sociedade Española do Sono (SES).

A temperatura óptima para conciliar un sono de calidade está entre os 18 e os 21 ºC e faise case imposible a partir de 24º; esta cuarta vaga de calor deixou varias mínimas sucesivas que rozaron os 30º en varias zonas de España.

A curto prazo, as consecuencias son coñecidas, "cansazo, somnolencia, irritabilidade, problemas de concentración, de rendemento laboral", un esgotamento que tamén pode provocar accidentes laborais ou de tráfico.

Pero durmir pouco e mal tamén causa estragos a longo prazo, e pasar tantos días e mesmo semanas con estas mínimas nocturnas pode "provocar alteracións hormonais, no sistema inmune, na tensión arterial, o cal pode favorecer os eventos cardiovasculares e cerebrovasculares, os infartos ao corazón, os ictus...".

Ademais, "o sono que perdemos estes días de calor tan intensa polas noites é irrecuperable" e a súa falta non poderá compensarse cando as temperaturas deixen descansar.

Que haberá que facer para a próxima? Tentar manter unha regularidade de horarios, aínda estando de vacacións, durmir con roupa moi lixeira e transpirable, tratar de manter unha escuridade que favoreza o descanso e, o máis difícil, conseguir unha temperatura ambiente de entre 18 e 21 ºC.

E se nada diso é posible, unha ducha de auga morna, "non moi fría", para tentar baixar a temperatura corporal e que o corpo entenda que é hora de ir durmir.