O custo oculto da progresividade en frío, por Santiago Calvo

O Banco Central Europeo vén de publicar un informe que pon números a algo que moitos contribuíntes levaban tempo intuíndo: cando a inflación sobe, pero o Goberno non actualiza as tarifas do IRPF, estamos a pagar máis impostos sen que aumenten os nosos ingresos reais. É o que os economistas chaman arrastre fiscal ou fiscal drag, e na práctica funciona como unha subida silenciosa de impostos.

Cando os soldos e as pensións medran un pouco pola inflación, pero os tramos do imposto sobre a renda permanecen iguais, moitas persoas acaban saltando a un tramo superior do IRPF. Pagan máis, aínda que o seu poder adquisitivo sexa o mesmo. É coma se a inflación non só reducise o que se pode mercar, senón que tamén lle dese un empurrón extra á Facenda. En palabras simples: gañas o mesmo, pero pagas máis.

Segundo o estudo do BCE, entre 2019 e 2023 este efecto foi moi notable en toda Europa, pero especialmente en España. Mentres noutros países se revisaron os tramos fiscais para evitar este efecto, aquí apenas se fixeron correccións parciais. O resultado é que o Estado recadou moito máis do previsto: arredor de 0,7 puntos do PIB, uns 10.600 millóns de euros adicionais só en 2023. E segundo os cálculos do BCE, só o 30 % dese sobrepago foi compensado por medidas do Goberno; o 70 % restante quedou directamente en Facenda.

O informe detalla tamén que a elasticidade entre ingresos e recadación —é dicir, canto aumentan os impostos cando soben as rendas nominais— é en España do 2,02. Iso significa que se os ingresos soben un 1 %, a recadación medra un 2 %. O IRPF, por ser un imposto progresivo, amplifica este efecto, o que penaliza sobre todo as rendas medias e os traballadores por conta propia. Pola contra, as rendas do capital, suxeitas a tipos máis planos, apenas o notan.

O Instituto de Economía de Barcelona, nun estudo complementario, calcula que se o IRPF deflatase plenamente pola inflación, o tipo efectivo medio —o que realmente se paga— sería do 13,1 % fronte ao 14,4 % actual. A diferenza pode parecer pequena, pero supón unha carga adicional equivalente a varios milleiros de millóns de euros cada ano.

A conclusión é clara: a non deflatación do IRPF converte a inflación nunha fonte oculta de ingresos para o Estado. Mentres os prezos soben, os contribuíntes pagan máis sen sabelo. A inflación empobrece, pero a falta de actualización fiscal empobrece dúas veces: primeiro no peto, e despois na declaración da renda. O Estado engorda coa inflación, e os contribuíntes adelgazan.