A burbulla que pensa, por María Bastida

Hai palabras que, de tanto repetilas, perden o seu sentido, como revolución ou cambio de paradigma. A Intelixencia Artificial instalouse nese rexistro de entusiasmo onde todo parece inevitable e prometedor. Pero as cifras que empezan a coñecerse rebaixan o ton de optimismo. OpenAI, dona do fenómeno ChatGPT, gastará este ano máis de 60.000 millóns de dólares, con ingresos de 13.000 millóns. Para alcanzar o equilibrio necesitaría que centos de millóns de persoas empecen a pagar por un servizo que hoxe usan de xeito gratuíto. De momento, só o fai un 3 %.

Os bancos de investimento que alimentaron o boom son os mesmos que agora empezan a pronunciar unha palabra incómoda: burbulla. O paralelismo co estalido das puntocom hai 25 anos non é caprichoso. Entón, as empresas prometían conquistar Internet; hoxe, prometen reinventar a intelixencia. Hoxe, como entón, comparten problema: a desmesura.

Porén, convén destacar que a IA non é fume. Está a transformar procesos reais a unha velocidade sen precedentes. Pero o modelo de negocio que se montou encima desa capacidade si está inflado. OpenAI e os seus equivalentes están a gastar a ritmo de industria pesada e vendendo a ritmo de app freemium. Esa ecuación non se sostén. O capital risco sobrerreacciona, crendo que o salto de utilidade individual se traduce automaticamente en rendibilidade masiva. E iso non está a ocorrer. Noutras palabras: a IA ten valor, pero non todo o seu valor é monetizable a curto prazo. E iso é letal para a lóxica dos fondos e dos mercados. Por outra banda, o sector vive unha retroalimentación circular. Nvidia inviste miles de millóns en OpenAI, que á súa vez gasta ese diñeiro en chips de Nvidia; Oracle aluga centros de datos a OpenAI e perde cen millóns de dólares por trimestre; Microsoft financia a expansión e revaloriza Azure grazas aos mesmos servizos que compra. É un ecosistema que se financia a si mesmo mentres a economía real apenas percibe o retorno prometido.

Máis aló do ruído bolsista, o que vivimos é unha mutación infraestrutural. Estamos a construír, sen plena conciencia, a rede neuronal que sosterá a economía cognitiva do século XXI. Cando Goldman, JP Morgan ou o FMI alertan dunha burbulla, fano desde a lóxica do mercado. Ven cocientes insostibles, investimentos circulares e promesas de produtividade non cumpridas. Teñen razón. Pero a súa visión é miope: só miran a rendibilidade económica, non a reconfiguración do poder que vén detrás. Que a IA está a converterse en infraestrutura crítica mundial, sen regulación global, sen soberanía tecnolóxica e con dependencia crecente dun puñado de empresas privadas que deciden como, cando e a que custo accedemos á Intelixencia Artificial. Se mañá una delas decide cambiar as regras de acceso, medio planeta tería que adaptarse ou quedar fóra.

O escenario máis probable é que haxa unha corrección do mercado: as valoracións caerán, moitas startups pecharán e OpenAI terá que reestruturarse para sobrevivir. Pero a IA non vai desaparecer. De feito, o estalido pode ser saudable: liberará talento, abrirá espazo a proxectos públicos e poñerá o foco na utilidade real e o impacto social, non só na espectacularidade técnica. En definitiva, OpenAI non é o problema. O problema é que nos convencemos de que a intelixencia, humana, artificial ou colectiva, pode xestionarse coa lóxica do capital risco. Si, hai unha burbulla. Pero o perigo non é que explote, senón que non explote a tempo e termine consolidando un modelo de poder que ninguén elixiu democraticamente. No fondo, o que está en xogo non é o prezo das accións, senón quen controla a infraestrutura que pensa por nós.