Cando falla o sistema e tamén quen debe gobernalo, por María Bastida

Durante 49 días, mentres cidadáns, empresas e institucións esperaban explicacións polo apagamento do pasado 28 de abril, o silencio do Goberno foi absoluto. Nin un informe, nin unha comparecencia, nin unha asunción de erros. Só evasivas, declaracións xenéricas e unha narrativa de “complexidade multifactorial” deseñada máis para confundir que para informar. Cando finalmente chegou o informe do Ministerio para a Transición Ecolóxica, fíxoo sen firma, con máis de 180 páxinas, parágrafos tachados, nomes en negro e gráficos clasificados como “confidenciais”. Nin unha soa referencia concreta ás instalacións que fallaron, nin aos responsables operativos nin ao custo económico do apagamento. Un documento deliberadamente opaco, que non asume nada e, ao mesmo tempo, abre a porta a culpabilizar a Red Eléctrica (REE) sen dicilo do todo, pero deixando as pistas necesarias.

Porque, por primeira vez, o Goberno recoñece que REE, a empresa que xestiona o sistema eléctrico e que está presidida por unha exministra do PSOE, tivo responsabilidade directa no desastre: non substituíu unha central que fallara a tarde anterior, non reforzou adecuadamente a zona máis crítica e activou un grupo de apoio cando xa era demasiado tarde.

A reacción de REE foi inmediata: informe paralelo, conferencia de prensa e dardos contra as compañías eléctricas. Segundo a empresa, o sistema contaba con recursos suficientes, pero estes non se activaron correctamente por parte dos xeradores privados. Tradución: o fallo non é noso, é seu. Unha defensa que, máis que técnica, soou a manobra desesperada por salvar a cara. Porque se algo quedou claro nesta crise é que o operador do sistema non pode actuar como un espectador neutral. E moito menos como un tertuliano indignado que reparte culpas. A validación operativa do sistema, o mix de xeración e as restricións técnicas son —por lei e por función— responsabilidade directa de REE. O demais é ruído.

E o máis grave é que todo isto se sabía. O 28 de abril non foi un fenómeno imprevisto. En maio de 2024, a propia Red Eléctrica enviou un documento á CNMC onde advertía formalmente que o sistema non estaba protexido fronte a certos escenarios de fallo. Ese documento, técnico, denso e profético, describía con claridade o que acabaría ocorrendo: unha reacción en cadea de desconexións provocadas por sobretensións pola falta de capacidade de control dinámico. E, a pesar diso, o día do apagamento REE operou co número máis baixo de grupos térmicos do ano e non substituíu unha central clave que sabía que non estaba dispoñible. E cando todo fallou, cando a tensión se disparou e a rede colapsou, a empresa mirou cara a outro lado e repartiu culpas.

O que estamos a ver non é só un fallo técnico. É un fallo institucional en toda regra. Unha ruptura de gobernanza en que cada actor —Goberno, REE, eléctricas— defende a súa parcela. Pero aquí hai algo que non se pode esquecer: REE é unha empresa pública. E quen a nomea, a supervísaa e apoia é o Goberno. Por tanto, este desastre non pode entenderse sen apuntar ao responsable último da política enerxética en España: un Goberno que predica electrificación sen reforzar a rede, que promove renovables sen adaptar os sistemas de protección e que xestiona os fallos con informes opacos e ministros desaparecidos.

Porque non se pode encher portadas con promesas de descarbonización e, ao mesmo tempo, manter unha rede eléctrica operando en condicións que o seu propio operador recoñece como inestables. A transición enerxética non pode basearse no relato, sosterse sobre titulares ou sobre a negación sistemática dos fallos. Noutros países, un apagamento así xeraría auditorías externas, comparecencias urxentes e mesmo dimisións. Aquí, tivemos 49 días de silencio, un informe sen nomes e ningunha consecuencia. O sistema eléctrico fallou. Pero quen o goberna, tamén.