Cando os números falan e cando se lles fai falar de máis, por Santiago Calvo

Con tanto ruído mediático nos últimos días, pasou desapercibido o anuncio de que o Goberno está disposto a recalcular as balanzas fiscais seguindo unha metodoloxía acordada cos seus socios parlamentarios, que abriu unha discusión que vai moito máis alá da estatística. O que está en xogo non é só como se reparten os recursos públicos, senón tamén como se constrúe un relato político a partir dos números.

As balanzas fiscais son unha ferramenta útil para analizar a relación entre o que un territorio achega ao conxunto do Estado e o que recibe a cambio. O problema aparece cando se presentan como unha verdade obxectiva e indiscutible, cando en realidade dependen de decisións metodolóxicas moi concretas. En economía, a forma de medir importa tanto como o dato final, e neste caso importa moito.

Un dos métodos máis coñecidos é o chamado enfoque de fluxo monetario. Este sistema asigna o gasto público ao lugar onde se executa fisicamente. Se unha infraestrutura, un organismo público ou unha instalación militar están situados nun territorio determinado, todo ese gasto se lle imputa a esa comunidade. A consecuencia é que as rexións que concentran sedes administrativas ou investimentos do Estado aparecen como grandes beneficiarias, mentres que outras, habitualmente as máis ricas, aparecen como claramente prexudicadas.

O problema deste enfoque é que confunde localización con beneficio. Un servizo público non sempre beneficia só a quen o ten preto. A defensa nacional, a diplomacia, a seguridade xurídica ou a política monetaria non se consumen por quilómetros, senón por cidadáns. Ignorar isto conduce a unha lectura nesgada que tende a sobredimensionar os déficits fiscais de determinados territorios e a alimentar discursos de agravio.

Por iso, desde o punto de vista técnico, a maior parte da literatura económica prefire o enfoque de carga-beneficio. Neste caso, o gasto distribúese en función de quen se beneficia realmente del, empregando criterios como a poboación ou o uso efectivo dos servizos. É unha metodoloxía menos intuitiva, pero máis coherente cando se trata de avaliar a equidade dun sistema fiscal.

Cando se aplican estes criterios máis rigorosos, o panorama cambia. Cataluña, por exemplo, presenta un saldo fiscal negativo, si, pero acorde co seu nivel de renda. Ao comparar os datos co resto das comunidades de réxime común, a súa posición é similar á doutras rexións prósperas e perfectamente homologable ao que ocorre noutros países europeos. Non se observa un trato discriminatorio, senón o funcionamento normal dun sistema progresivo.

Tampouco os datos de financiamento autonómico confirman un maltrato específico. Cataluña sitúase, de media, nun nivel de recursos por habitante próximo á media estatal. O verdadeiro problema aparece noutro punto: o principio de ordinalidade. O actual modelo fai que varias comunidades ricas perdan demasiadas posicións tras contribuír ao fondo común. É unha distorsión real, que afecta a máis dun territorio e que require unha reforma seria.

O risco de todo este debate é utilizar cifras complexas para lexitimar decisións políticas xa tomadas. Sen rigor metodolóxico, as balanzas fiscais deixan de ser unha ferramenta de análise para converterse nun instrumento de confrontación. E cando iso ocorre, os números xa non explican a realidade: simplemente serven para disfrazala.