O voto obrigatorio e o voto migrante enchen de incerteza as eleccións en Chile

Un total de 3.498 locais electorais abriron ás súas portas este domingo para dar comezo ás eleccións presidenciais e parlamentarias en Chile, nas que se escollerá ao sucesor do progresista Gabriel Boric e se renovará o Parlamento.

E faino cunha novidade que se perfila como factor determinante: por primeira vez, o voto non será só un dereito, senón tamén un deber para os 15,6 millóns de chilenos chamados ás urnas. 

Este voto obrigatorio, baixo pena de multa e só evitable con xustificante ante a policía, fará que se duplique a participación rexistrada na primeira volta das presidenciais anteriores, en 2021, e que se teña que achegar ás urnas unha gran masa de poboación que non adoitaba facelo, despolitizada e desmotivada na súa maioría, nun país que celebrou trece procesos electorais desde a violenta revolta popular de 2019, coñecida como "estalido social".

Nas presidenciais de 2012, o voto era obrigatorio pero só para aqueles que de forma voluntaria se inscribisen no censo, que non pasou a ser automático ata os comicios posteriores. O único precedente que combina voto obrigatorio e censo automático son os dous referendos constitucionais celebrados en 2022 e 2023, nos que gañou o "non" á reforma da Constitución emanada da ditadura de Augusto Pinochet, e as últimas municipais, que certificaron un importante avance da ultradereita.

As únicas excepcións para eludir a obrigación son acreditar unha discapacidade, atoparse enfermo, estar ausente do país ou a máis de 200 quilómetros do lugar do voto, ou desempeñar funcións dentro da lei electoral, así como outro impedimento grave debidamente xustificado.

Neste escenario, a incerteza sobre o impacto que terá o voto obrigatorio sobre os resultados concéntrase en tres grandes grupos de electores: os migrantes, os mozos e a poboación apolítica, á marxe dos indecisos.

"En teoría, as persoas que non están politizadas deberían votar por un candidato máis ben centrista. Os candidatos que estean máis preto do centro, lograrán levar os indecisos", explica Kenneth Bunker, politólogo da Universidade Académica San Sebastián.

Na súa opinión, a mocidade diferénciase "do votante apolitizado medio por ser menos centrista", feito que podería beneficiar os extremos, en particular a dereita, que concentra dous candidatos ultraliberais e unha liberal conservadora con vínculos coa ditadura.

Nese extremo dereito posiciónanse tanto Johannes Káiser (Partido Nacional Libertario), como José Antonio Kast, do Partido Republicano e perdedor dos últimos comicios, que pugnan coa dereita tradicional, liderada pola exministra Evelyn Matthei, filla dun xeneral da Xunta militar golpista.

Na esquerda, parece seguro o triunfo da tamén exministra Janette Xara, que lidera a coalición progresista e carece de competidor no seu extremo.

A migración, outro factor

O tema da migración foi un dos eixos centrais da campaña, con case todos os candidatos proclives ao control das fronteiras, mentres o crecente peso do electorado estranxeiro converte o voto migrante nun factor imprevisible.

Os migrantes proveñen principalmente de Colombia, o Perú e Bolivia, pero teñen especial relevancia tamén os que chegaron de Venezuela, unha poboación que se multiplicou exponencialmente desde que fai cinco anos o daquela presidente conservador Sebastián Piñera ofrecera refuxio a aqueles que quixesen fuxir do réxime de Nicolás Maduro. 

Neste contexto, Chile afronta un proceso electoral inédito, con pouca certeza sobre como se comportarán tanto os migrantes como esa masa de cidadáns que non adoitaban votar e que o farán por primeira vez de forma obrigatoria, un grupo que se calcula representa máis do 50% do censo.